خاندان موسیخاندان موسی، به خود حضرت موسی و خاندان و پیروان او گفته می‌شود ۱ - آل موسی در قرآندر قرآن، یک بار به آل موسی تصریح شده است: «وَ‌قالَ لَهُم نَبِیُّهُم إِنَّ ءَایَةَ مُلکِهِ أَن یَأتِیَکُمُ التَّابوتَ فیِهِ سَکِینَةٌ مِن رَبِّکُم وَ بَقِیَّهٌ مِمّا تَرکَ ءَالُ‌مُوسی و ءَالُ هـرُون... = و پیامبرشان بدیشان گفت: در حقیقت، نشانه پادشاهی او (= طالوت ) این است‌که آن صندوق (عهد) که درآن آرامش خاطری از جانب پروردگارتان، و‌بازمانده‌ای از آن‌چه خاندان موسی و خاندان هارون (در آن) برجای نهاده‌اند... به سوی شما خواهد آمد». یک بار نیز از دودمان موسی با واژه «ذرّیّه» که به برخی معانی آل نزدیک است، یاد شده: «و‌وَهَبنا لَهُ إسحقَ و یَعقوبَ... و مُوسی و هـرونَ... وَ مِن ءَابائِهِم وَ ذُرِّیـتِهِم و إِخونِهِم = و به او، اسحاق و یعقوب را بخشیدیم... و موسی و هارون را... و از پدران و فرزندان و برادرانشان.» ۲ - مقصود از آلموسیبه سبب گوناگونی معنای آل، مفسّران، در مقصود از آل‌موسی نیز چند نظر دارند: ۱. خاندان موسی وهارون؛ [۴]
قرطبی، الجامع لأحکام القرآن، ج۳، ص۱۶۳.
۲. موسی و خواصّ خاندان او؛ ۳. خود موسی که برای بزرگ‌داشت و احترام، با چنین تعبیری از او یاد شده است؛ [۷]
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع‌البیان، ج۲، ص۶۱۴.
۴. پیروان او؛ [۸]
رازی، فخرالدین، التفسیر الکبیر، ج۶، ص۱۹۱.
[۹]
تفسیر مواهب الرحمن، ج۴، ص۱۲۶.
۵. پیامبران از نسل یعقوب پس‌از موسی وهارون. [۱۱]
فرهنگ اصطلاحات قرآنی، ص۸.
۳ - آل هاروندر آیه ۲۴۸ سوره بقره در کنار آل موسی از آل‌هارون نیز یاد شده و ذرّیّه در آیه ۸۴ و۸۷ سوره انعام شامل آل هارون نیز می‌شود، هیچ یک از صاحب‌نظران، وجود فرزند را برای هارون منکر نشده‌اند؛ امّا درباره فرزند داشتن موسی اختلاف است. به نظر برخی، حضرت موسی فرزند نداشته؛ از این‌رو، «آل» را که در آیه پیش آمده است، به خاندان موسی و هارون که از نسل هارون استمرار یافته، تفسیر کرده‌اند. شاید برخی از کسانی که آل را در آیه به معنایی جز خاندان موسی و هارون تفسیر کرده‌اند، به این نکته توجّه داشته‌اند که موسی فرزندی نداشته است. به نقل عهد عتیق، هارون دارای چهار پسر به ترتیب به نام‌های ناداب، ابیهو، العاذار و ایثامار [۱۳]
کتاب مقدّس، خروج ۶: ۲۳.
بوده که همگی از سران خاندان‌ها و طایفه‌های لاوی بودند [۱۴]
کتاب مقدّس، خروج ۶: ۲۵.
و بنا بر نقل همان کتاب، موسی نیز دارای دو فرزند به نام‌های جرشوم و ألیعازر (یا ألیعزر) [۱۵]
کتاب مقدّس، خروج ۱۸: ۳.
بوده است.۴ - میراث آل موسی و آل هارون«.. و بَقیَّةٌ مِمّا تَرَکَ ءَالُ‌مُوسی و ءَالُ هـرون... .» به استناد آیه پیشین، فرشتگان، باقی‌مانده میراث آل موسی و آل هارون را که در صندوقی نگه‌داری می‌شده، به صورت نشان لیاقت طالوت، در حکمرانی بنی‌اسرائیل، نزد آنان آوردند. ۵ - فضایل آل موسی و آل هارون«... وَ مَوسی و هـرونَ... و مِن ءَابائِهم و ذُرِّیَّـتِهِم وَ إِخونِهِم وَاجتَبَینـهُم وَ هَدَینـهُم إلی صِرط مُستَقِیم أُولـئِکَ الَّذِینَ ءَاتَینهُمُ الکِتبَ و الحُکمَ والنُّبُوَّة... = وموسی و هارون را... و از پدران و فرزندان و برادرانشان برخی را (بر جهانیان برتری دادیم) و آنان را برگزیدیم و به راه راست هدایت کردیم... . آنان کسانی بودند که کتاب و حکم و نبوّت بدیشان دادیم.» فضایلی که قرآن برای برخی از فرزندان، پدران و برادران موسی و هارون برشمرده، چنین است: ۵.۱ - برگزیدگی«... وَ اجتَبَینهُم... .» برخی مفسّران، برگزیدگی را انتخاب آنان برای نبوّت یا رسالت دانسته‌اند؛ زیرا برگزیدگی پیامبران، همان بعثت آن‌ها است [۲۰]
رازی، فخرالدین، التفسیر الکبیر، ج۱۳، ص۶۷.
و برخی آن را فیض‌الهی می‌دانند که انواع نعمت‌ها از آن بدون کوشش به‌دست می‌آید و ویژه پیامبران و برخی نزدیکان صدیق و شهید آن‌ها است. [۲۱]
رشیدرضا، محمد، تفسیر المنار، ج۷، ص۵۹۰.
۵.۲ - هدایت یافتن به صراط مستقیم«... وَ هَدینهُم إلی صِرط مُستَقِیم... .» و صراط مستقیم به دین الهی تفسیر شده است. [۲۲]
طبری، ابوجعفر، تفسیر جامع البیان، مج۵، ج۹، ص۳۴۲.
۵.۳ - برخورداری از کتاب آسمانی«... ءَاتَینهُم الکِتب... .» صحف موسی و انجیل عیسی و زبور داوود از جمله آن‌ها است. [۲۳]
طبری، ابوجعفر، تفسیر جامع البیان، مج۵، ج۹، ص۳۴۳.
[۲۴]
میبدی، رشیدالدین، تفسیر کشف‌الاسرار، ج۳، ص۴۱۷ .
به نظر فخررازی، این آیه به اعطای علم فراوان به آن‌ها اشاره دارد. [۲۵]
رازی، فخرالدین، التفسیر الکبیر، ج۱۳، ص۶۸.
۵.۴ - دریافت علم و حکم«... ءَاتَینهُم‌الکِتبَ والحُکم.» برخی مفسّران، مقصود از «حکم» در آیه را عقل، [۲۶]
طبری، ابوجعفر، تفسیر جامع البیان، مج۵، ج۹، ص۳۴۳.
علم و حکمت، [۲۷]
طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع‌البیان، ج۴، ص۵۱۳.
[۲۸]
آلوسی، شهاب الدین، تفسیر روح‌المعانی، مج۵، ج۷، ص۳۱۳ .
فهم کتاب آسمانی و شناخت احکام آن، [۲۹]
طبری، ابوجعفر، تفسیر جامع البیان، مج ۵، ج۹، ص۳۴۳.
مقام قضاوت [۳۰]
طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع‌البیان، ج۴، ص۵۱۳.
[۳۱]
آلوسی، تفسیر روح المعانی، مج۵، ج۷، ص۳۱۳.
[۳۲]
رشیدرضا، محمد، تفسیر المنار، ج۷، ص۵۹۲.
یا مقام زمامداری [۳۳]
رازی، فخرالدین، التفسیر الکبیر، ج۱۳، ص۶۸.
دانسته‌اند.۵.۵ - برخورداری از مقام نبوتیکی دیگر از فضایل آل موسی و آل هارون برخورداری از مقام نبوت است که در آیه أُولـئِکَ الَّذِینَ ءَاتَینهُمُ الکِتبَ و الحُکمَ والنُّبُوَّة... آنان کسانی بودند که کتاب وحکم و نبوّت بدیشان دادیم ،...به آن اشاره شده است. ۶ - فهرست منابع(۱)ابن عاشور، تفسير التحريروالتنوير. (۲) رازی، فخرالدین، التفسير الكبير. (۳) رشید رضا، محمد، تفسير المنار. (۴) طبری، ابوجعفر، جامع‌البيان عن تأويل آى‌القرآن. (۵) قرطبی، الجامع لأحكام القرآن. (۶) آلوسی، شهاب الدین، روح‌المعانى فى تفسير القرآن العظيم. (۷)فرهنگ اصطلاحات قرآنى. (۸)كتاب مقدّس. (۹) زمخشری، محمود بن عمر، الكشّاف. (۹) میبدی، رشیدالدین، كشف‌الاسرار و عدة‌الابرار. (۱۰) طبرسی، فضل بن حسن، مجمع‌البيان فى تفسير القرآن. (۱۱) مواهب الرحمن فى تفسير القرآن. (۱۲) طباطبایی، محمد حسین، الميزان فى تفسير القرآن. ۷ - پانویس
۸ - منبعالمعارف قرآن کریم، جلد اول، برگرفته از مقاله «آل موسی»، شماره۲۹. |